Μπορεί να τρώμε από το πρωί μέχρι το βράδυ γλυκά και να μην εμφανίσουμε ποτέ διαβήτη και μπορεί να κάνουμε μια άκρως υγιεινή ζωή και παρ’ όλα αυτά ο διαβήτης να μας επισκεφτεί. Οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμα καταφέρει να αποκρυπτογραφήσουν όλα τα μυστικά αυτής της αρρώστιας που πλήττει πάνω από 300 εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, ούτε να τη διαγράψουν από τον κατάλογο των χρόνιων νοσημάτων, καθώς δεν έχει βρεθεί ακόμα το φάρμακο που τη γιατρεύει. Ωστόσο, η πρόοδος της επιστήμης φέρνει συνεχώς νέες θεραπείες που προσφέρουν στους ασθενείς πολλά και καλά χρόνια ζωής και δίνουν νέες ελπίδες για την αντιμετώπισή της.
Πρόκειται για μια χρόνια πάθηση που πλήττει την ικανότητα του οργανισμού να χρησιμοποιεί σωστά την τροφή. Φυσιολογικά, η γλυκόζη (μια μορφή σακχάρου που παράγεται κατά την πέψη της τροφής) είναι η κύρια πηγή καυσίμων του σώματος. Αυτήν καίνε τα κύτταρα για να παράγουν ενέργεια και είναι σημαντικό να υπάρχει πάντα διαθέσιμη. Η μετατροπή της τροφής σε ενέργεια ονομάζεται μεταβολισμός. Για τον μεταβολισμό των τροφών, ο οργανισμός μας χρειάζεται ινσουλίνη, μια ορμόνη που παράγεται από το πάγκρεας. Η γλυκόζη μπορεί να περάσει από το αίμα στα μυϊκά κύτταρα και τα λιποκύτταρα και να χρησιμοποιηθεί ως καύσιμο μόνο αν υπάρχει ινσουλίνη. Ένας φυσιολογικός οργανισμός ελέγχει αυστηρά την ποσότητα της γλυκόζης στο αίμα. Το πρόβλημα των ατόμων με διαβήτη είναι ότι είτε δεν παράγουν καθόλου ινσουλίνη είτε ότι παράγουν ελάχιστη και έτσι το επιπλέον σάκχαρο παραμένει στο αίμα και βρίσκει ευκαιρία να αρχίσει το καταστροφικό του έργο στον οργανισμό. Αν σκεφτεί, λοιπόν, κανείς ότι τα επίπεδα του σακχάρου μας στο αίμα ανεβαίνουν κάθε φορά που τρώμε, είναι εύκολο να καταλάβουμε πόσο χρήσιμη είναι η ινσουλίνη.
Υπάρχουν δύο βασικοί τύποι διαβήτη, ο διαβήτης τύπου 1 (ινσουλινοεξαρτώμενος ή νεανικός διαβήτης) και ο διαβήτης τύπου 2 (μη ινσουλινοεξαρτώμενος ή διαβήτης των ενηλίκων).
Τύπου 1
Ο τύπου 1 διαβήτης μπορεί κατά κανόνα να εμφανιστεί από τη βρεφική ηλικία έως λίγο πριν την ηλικία των 35 ετών. Σε αυτόν τον τύπο το πάγκρεας δεν παράγει καθόλου ινσουλίνη και γι’ αυτό θα πρέπει να χορηγείται εξωτερικά με τη μορφή υποδορίων ενέσεων.
1. Τι φταίει; Τα αίτια για την εμφάνισή του δεν είναι απολύτως ξεκαθαρισμένα. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι ορισμένοι άνθρωποι έχουν μια γενετική ή γονιδιακή προδιάθεση κι έτσι κάποια στιγμή στη ζωή τους, με αφορμή κάποιο ψυχολογικό ή σωματικό στρες, θα τον παρουσιάσουν. Το στρες αυτό θα ενεργοποιήσει τον μηχανισμό της αυτοανοσίας, διαταράσσοντας το ανοσοποιητικό σύστημα, το οποίο επιτίθεται και καταστρέφει τα β-κύτταρα του παγκρέατος που παράγουν ινσουλίνη. Ακόμα και μια απλή ίωση μπορεί να στρεσάρει τον οργανισμό. Έχει παρατηρηθεί ότι η ασθένεια πυροδοτείται κάποια στιγμή, στα νεανικά χρόνια συνήθως, μετά από μια εποχιακή ίωση, γι’ αυτό οι διαγνώσεις του διαβήτη τύπου 1 είναι σχεδόν οι διπλάσιες τους χειμωνιάτικους μήνες. Ο διαβήτης τύπου 1 δεν κληρονομείται.
2. Πώς θα τον καταλάβω; Τα συμπτώματα (συχνουρία, υπερβολική δίψα, αιφνίδια απώλεια βάρους και ταυτόχρονα αυξημένη όρεξη, αδυναμία, εξάντληση, θολή όραση, ναυτία, δυσάρεστη αναπνοή) είναι έντονα και εμφανίζονται συνήθως ξαφνικά.
3. Τα φάρμακά του Ο τύπου 1 διαβήτης αντιμετωπίζεται με ενέσιμη ινσουλινοθεραπεία, η οποία εφαρμόζεται είτε με ένεση (με ειδικά διακριτικά στυλό) είτε με μια ειδική συσκευή (αντλία) που είναι προσαρμοσμένη πάνω στο σώμα και ρυθμισμένη να εφοδιάζει τον ασθενή με ινσουλίνη στις κατάλληλες ποσότητες. Σε ό,τι αφορά τις ινσουλίνες, πολλά έχουν αλλάξει από τη δεκαετία του '60 που χρησιμοποιούνταν οι ζωικές ινσουλίνες. Ακολούθησαν οι ανθρώπινες τη δεκαετία του '80 και τα τελευταία χρόνια έχουν εξελιχθεί ακόμα περισσότερο τα πράγματα, καθώς κυκλοφορούν πλέον τα ανάλογα ινσουλίνης. Πρόκειται για καινούργιες ινσουλίνες που παράγονται στο εργαστήριο και διαθέτουν πολλά πλεονεκτήματα, όπως το ότι κάνουν λιγότερες υπογλυκαιμίες και έτσι δεν χρειάζεται να περιμένει κανείς μετά την ένεση για να φάει.
4. Πώς θα τον προλάβω; Δυστυχώς, γι' αυτόν τον τύπο διαβήτη δεν ευθύνεται η αγάπη μας στα γλυκά ή ο τρόπος ζωής μας. Έτσι, δεν υπάρχει κάτι που μπορούμε να κάνουμε για να τον προλάβουμε. Αν υπάρχει η γενετική πληροφορία, κάποια στιγμή θα πυροδοτηθεί. Αυτό, όμως, που πρέπει να κάνουμε είναι αμέσως με τα πρώτα συμπτώματα να πάμε στον γιατρό, ώστε αν πράγματι πρόκειται για διαβήτη, να τον ρυθμίσουμε το συντομότερο δυνατό.
Τύπου 2
Ο τύπου 2 διαβήτης αναπτύσσεται κατά κανόνα μετά την ηλικία των 40 ετών, αλλά τα τελευταία χρόνια οι ηλικιακοί δείκτες αρχίζουν να κατεβαίνουν, κυρίως γιατί η εμφάνισή του σχετίζεται με τον τρόπο ζωής. Αφορά το 80-90% των περιπτώσεων διαβήτη. Σε αυτήν τη μορφή διαβήτη, το πάγκρεας εξακολουθεί να παράγει ινσουλίνη, αλλά δεν είναι αρκετή και ο οργανισμός δεν μπορεί να τη χρησιμοποιήσει αποτελεσματικά. Πιο συγκεκριμένα, τα άτομα με διαβήτη τύπου 2 παρουσιάζουν αντίσταση στην ινσουλίνη, μια κατάσταση που εξαναγκάζει τον οργανισμό να παράγει όλο και περισσότερη ινσουλίνη για να ξεπεράσει την αντίσταση αυτή. Αυτό, όμως, έχει ως αποτέλεσμα μετά από κάποια χρόνια (5 έως 25, ανάλογα με την περίπτωση) να εξαντλείται το πάγκρεας και να μην παράγει άλλη. Κι έτσι κάποια στιγμή και οι τύπου 2 διαβητικοί να μπουν και αυτοί σε ινσουλινοθεραπεία. Βέβαια, εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι όσο πιο σωστά διαχειριστεί κανείς την κατάστασή του, δηλαδή προσέχει τη διατροφή του, δεν ξοδεύει αλόγιστα την ινσουλίνη του, ασκείται, διατηρεί το βάρος του σε φυσιολογικά επίπεδα και ρυθμίζει το σάκχαρό του με αντιδιαβητικά δισκία, τόσο πιο πολύ θα αργήσει να μπει σε ινσουλινοθεραπεία.
1. Τι φταίει; Συνήθως ευθύνεται ένας συνδυασμός παραγόντων όπως: η παχυσαρκία (οι ειδικοί πλέον μιλούν και για «διαβητοπαχυσαρκία», αφού το συσσωρευμένο λίπος, κυρίως στην περιοχή της κοιλιάς -κοιλιακή παχυσαρκία-, δημιουργεί αντίσταση στην ινσουλίνη), η έλλειψη άσκησης (εκείνοι που κάνουν καθιστική ζωή έχουν σχεδόν πενταπλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν διαβήτη τύπου 2 από εκείνους που γυμνάζονται συστηματικά), η κακή διατροφή, η κληρονομικότητα.
2. Πώς θα τον καταλάβω; Τα συμπτώματα εδώ εμφανίζονται σταδιακά. Μπορεί να παρατηρήσουμε, λοιπόν, συχνές ουρολοιμώξεις, αργή επούλωση δερματικών πληγών, λοιμώξεις των ούλων, μούδιασμα στα χέρια ή στα πόδια, κνησμό στο δέρμα, έντονη κούραση. Σε αρκετές, βέβαια, περιπτώσεις δεν υπάρχουν καθόλου συμπτώματα και ο διαβήτης ανακαλύπτεται με μια τυχαία εξέταση αίματος.
3. Τα φάρμακά του Αν και ο διαβήτης δεν θεραπεύεται εντελώς, όπως ήδη γνωρίζουμε, εντούτοις ρυθμίζεται πολύ καλά με σύγχρονα και αποτελεσματικά φάρμακα, τα οποία έχουν όλο και λιγότερες παρενέργειες. Το πρώτο φάρμακο εκλογής είναι η μετφορμίνη, που μειώνει την αντίσταση στην ινσουλίνη. Οι καινούργιες, όμως, κατηγορίες φαρμάκων που προστέθηκαν στα «όπλα» των γιατρών δρουν με έναν τελείως διαφορετικό μηχανισμό, πιο καινούργιο, πιο σύγχρονο. Ενισχύουν το φαινόμενο της ινκρετίνης, που αποδυναμώνεται με την εμφάνιση του διαβήτη. Οι ινκρετίνες είναι ορμόνες που εκκρίνονται στο έντερο μετά από τη λήψη τροφής και στη συνέχεια αυξάνουν την έκκριση της ινσουλίνης από το πάγκρεας. Στην κατηγορία αυτή των φαρμακευτικών ουσιών ανήκουν τα ανάλογα του GLP-1 που είναι ενέσιμα και οι αναστολείς του ενζύμου DPP-4 που είναι δισκία. Τα νέα αυτά φάρμακα, εκτός από την καλή ρύθμιση του σακχάρου που προσφέρουν, χαρακτηρίζονται και από πολύ μικρό κίνδυνο για να εμφανίσουν υπογλυκαιμία (μια σημαντική παρενέργεια των περισσότερων αντιδιαβητικών φαρμάκων). Επιπλέον, οι DPP-4 αναστολείς (βιλνταγλιπτίνη, σιταγλιπτίνη, σαξαγλιπτίνη) και τα GLP-1 ανάλογα (εξενατίδη, λιραγλουτίδη) δεν αυξάνουν το σωματικό βάρος, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί σταδιακά να το μειώσουν.
➜ Το ευχάριστο είναι ότι κάποια από τα παραπάνω φάρμακα, όπως η βιλνταγλιπτίνη και η σιταγλιπτίνη, κυκλοφορούν και σε συνδυασμό με τη μετφορμίνη, προσφέροντας ακόμη καλύτερη αποτελεσματικότητα με λιγότερα χάπια ημερησίως, γεγονός που αυξάνει τη συμμόρφωση των ασθενών.
➜ Τέλος, έχει φανεί σε μελέτες σε πειραματόζωα -όχι ακόμα σε ανθρώπους- ότι προκαλούν τον σχηματισμό νέων β-κυττάρων, ενώ παράλληλα προστατεύουν από τον κυτταρικό θάνατο τα ήδη υπάρχοντα β-κύτταρα. Μπορούν, δηλαδή, να πολλαπλασιάσουν και να αναγεννήσουν κάποια κύτταρα, αυξάνοντας τελικά τον πληθυσμό των β-κυττάρων του παγκρέατος, καθώς στην ουσία εκεί εντοπίζεται το πρόβλημα, αφού τα β-κύτταρα κάποια στιγμή δεν παράγουν πλέον ινσουλίνη.
4. Πώς θα τον προλάβω; Υιοθετώντας έναν υγιεινό τρόπο ζωής, που θα περιλαμβάνει γυμναστική, μεσογειακή διατροφή, διατήρηση του βάρους σε φυσιολογικά επίπεδα, τακτικό αιματολογικό έλεγχο.
1. Το πιάτο του διαβητικού
Έχουν περάσει οι μέρες που η διάγνωση σήμαινε καταδίκη σε μια ζωή στερημένη από γευστικές απολαύσεις. Οι ειδικοί ξέρουν πλέον ότι οι άνθρωποι που έχουν διαβήτη πρέπει να τρέφονται υγιεινά, ακολουθώντας τη μεσογειακή διατροφή, όπως άλλωστε και οι υγιείς, προσέχοντας όμως τις ποσότητες κατανάλωσης συγκεκριμένων τροφίμων, καθώς και των γλυκών.
➜ Το 1/2 του πιάτου πρέπει να καταλαμβάνουν λαχανικά διαφορετικών ειδών και πλούσιων σε φυτικές ίνες, οι οποίες καθυστερούν την απορρόφηση του σακχάρου στο αίμα, με αποτέλεσμα ο διαβητικός να παρουσιάζει χαμηλές τιμές μεταγευματικής γλυκόζης.
➜ Το 1/4 του πιάτου πρέπει να περιλαμβάνει υδατάνθρακες (ρύζι, πατάτες, ψωμί), κατά προτίμηση από προϊόντα ολικής άλεσης, γιατί αυξάνουν λιγότερο το σάκχαρο στο αίμα μετά την κατανάλωσή τους.
➜ Το υπόλοιπο 1/4 του πιάτου πρέπει να περιέχει πρωτεΐνες (ψάρι, κοτόπουλο ή γαλοπούλα χωρίς πέτσα, κόκκινο κρέας από άπαχο κομμάτι, όσπρια). Οι πρωτεΐνες καθυστερούν, εξαιτίας της πέψης, την αύξηση του σακχάρου στο αίμα.
2. Ο χάρτης των επιπλοκών
Άνθρωποι με λίγο «τσιμπημένο» σάκχαρο παλαιότερα θεωρούνταν γλυκοαίματοι, σήμερα όμως οι ειδικοί λένε ότι βρίσκονται στον προθάλαμο των καρδιαγγειακών παθήσεων και όχι μόνο. Τα σημεία του σώματος που χτυπά ο διαβήτης όταν δεν είναι καλά ρυθμισμένος είναι:
➜ Τα μεγάλα αγγεία (καρδιά, εγκέφαλος, κοιλιακή αορτή). Οι αρτηρίες χάνουν την ελαστικότητά τους, με αποτέλεσμα να αναπτύσσονται αθηρωματικές πλάκες.
➜ Τα μάτια (διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια).
➜ Τα νεφρά (νεφρική ανεπάρκεια).
➜ Τα νεύρα (νευροπάθειες - σιγά-σιγά χάνεται η αισθητικότητα, κυρίως στα πόδια).
➜ Τα πόδια («διαβητικό πόδι»).
➜ Τα δόντια (μετά από μια οδοντική θεραπεία δεν επουλώνονται οι πληγές).
➜ Το πέος (διαταραχές στη στύση, λόγω κακής αιμάτωσης, αλλά και ως παρενέργεια ορισμένων φαρμάκων που λαμβάνουν οι διαβητικοί).
Γλυκόπικρες απορίες
Ο διαβήτης αφορά μόνο την τρίτη ηλικία;
Αν πριν από μία εικοσαετία ένας γιατρός έλεγε ότι παιδιά ηλικίας 10 ετών μπορεί να εμφανίσουν σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, η επιστημονική κοινότητα θα πίστευε ότι τρελάθηκε. Σήμερα, αυτό άλλαξε. Την εποχή της αφθονίας, της τόσο εύκολης, γρήγορης και μαζικής πρόσβασης σε φαγητό, την εποχή της τηλεόρασης και των ηλεκτρονικών υπολογιστών, που χαρακτηρίζεται από μεγάλη έλλειψη άσκησης, ο νέος κίνδυνος που απειλεί τα παιδιά είναι ο διαβήτης τύπου 2, των ενηλίκων. Μέχρι πρότινος, τα παχύσαρκα παιδιά και οι έφηβοι δεν θεωρούνταν υψηλού κινδύνου, επειδή τα προβλήματα της παχυσαρκίας συνήθως εμφανίζονταν σε μεγάλες ηλικίες. Οι στατιστικές, όμως, δείχνουν ότι έχει πλέον αυξηθεί η συχνότητα σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2 σε νεότερες ηλικίες, ακόμη και σε παιδιά. Επίσης, όπως είπαμε και παραπάνω, υπάρχει και ο τύπου 1 διαβήτης, ο οποίος αφορά τους νέους (γι’ αυτό και ονομάζεται νεανικός διαβήτης) και η εμφάνισή του δεν σχετίζεται σε καμία περίπτωση με τον τρόπο ζωής.
Αν τρώω πολλά γλυκά, θα πάθω διαβήτη;
Πριν από λίγα χρόνια θα λέγαμε απόλυτα ότι αυτό είναι ένας μύθος. Και, πράγματι, κάποιος δεν θα πάθει διαβήτη επειδή τρώει πολλά γλυκά. Μπορεί, όμως, η μεγάλη κατανάλωσή τους να οδηγήσει σε αύξηση βάρους και σε παχυσαρκία, που είναι από τους πιο σημαντικούς παράγοντες για την ανάπτυξη διαβήτη τύπου 2.
Αν πάθω διαβήτη και ακολουθήσω θεραπευτική αγωγή, θα απαλλαγώ κάποια στιγμή εντελώς από αυτόν;
Δυστυχώς, ο διαβήτης δεν είναι ίωση που εμφανίζεται και εξαφανίζεται. Αν πρόκειται για τύπου 1, δεν θα τον «ξεφορτωθείτε» ποτέ. Θα τον κρατάτε όμως ρυθμισμένο με θεραπευτική αγωγή και θα ζείτε καλά. Αν πρόκειται για διαβήτη τύπου 2, μπορείτε να διατηρείτε το σάκχαρό σας σε φυσιολογικά επίπεδα κάνοντας αλλαγές στη διατροφή σας, εντάσσοντας στη ζωή σας τη συστηματική σωματική άσκηση και χάνοντας αρκετά κιλά, αν είστε παχύσαρκοι. Με αυτόν τον τρόπο, μπορεί να μη χρειάζεται να παίρνετε θεραπεία. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάτε ότι ακόμη και σε αυτήν την περίπτωση ο διαβήτης είναι κάτι που θα παραμείνει πάντα στη ζωή σας, έστω και ως απειλή.
